Кыргыз ирригация илим-изилдөө институтунун директорунун пресс-конференциясы экономика илимдеринин доктору Чортомбаева У.Т.
Мамлекет илимге ички дүң продукциянын 0,07 пайызын бөлүп берет. Көп жылдар бою илимди калдыктык негизде каржылоо айыл чарба илим-изилдөө институттарынын илимий потенциалынын жана алардын материалдык базасынын начарлашына алып келди.
Дыйканчылык боюнча терт илим-изилдөө институтунун — ирригация илим-изилдөө институтунун, дыйканчылык илим-изилдөө институтунун, мал чарба илим-изилдөө институтунун жана ветеринария илим-изилдөө институтунун директорлору илим-изилдөө иштерин жүргүзүү үчүн илимий кадрлардын курч жетишсиздигин сезип жатышат.
Айыл чарба илиминин интеллектуалдык өзөгүн түзгөн окумуштуулардын орточо жашы 70 жашка жакын.
Жаш адистер — адистештирилген айыл чарба факультеттерин бутуруп чыккандар айыл чарба илим-изилдөө институттары аларга сунуш кыла турган эмгек акынын өтө төмөндүгүнөн улам илимге тартылбай жатышат. Эгерде Улуттук статистикалык комитеттин маалыматы боюнча, Бишкек шаарында бүгүнкү күндө орточо айлык акы болжол менен 44 миң сомду түзсө, илимий-изилдөө институтунун илимий кызматкеринин орточо базалык маянасы болгону 10 миң сомду, лабораториянын жетекчисинин орточо айлыгы 11 миң сомду түзөт.
Ошентип, илимде муундардын уландысы үзүлүп, ондогон жылдар бою өнүгүп келген жана советтик илимдин уландысы болгон бүтүндөй илимий багыттардын жок болуп кетүү коркунучу бар.
Экинчи жагынан, орто мектептердин жана жогорку окуу жайларынын бүтүрүүчүлөрүн суу чарба тармагында даярдоонун сапаты бир топ төмөндөп кеткен. 2023-жылы ЖРТнын орточо баллы 121 баллды түзүп, максималдуу мүмкүн болгон 236 баллды түздү, ал эми ЖОЖго тапшыруунун босого баллы Билим берүү министрлиги тарабынан 110 балл деп белгиленген. Абитуриенттер жогорку окуу жайларына мектепке начар даярдык менен келишет, ошол эле учурда азыркы илим илимде иштөөгө жөндөмдүү жаш адистерди кесиптик даярдоонун сапатына талаптарды күчөтөт.
Бул көйгөйдү чечүү үчүн төмөнкү чечим сунушталат:
- Кыргызстанда жогорку билим берүүнүн сапатын эки деңгээлдүү системадан адистикке өткөрүү аркылуу жогорулатуу (биздин өлкө үчүн жогорку билим берүүнүн классикалык, салттуу формасы, ал теориялык билимдердин жана практикалык көндүмдөрдүн толук курсун камтыйт (70%) адис катары ийгиликтүү иштөө үчүн зарыл, кеминде 5 жылдык окуу курсу), акырында илимде же өндүрүштө иштей ала турган "даяр" адисти алабыз.
- Кошумча Сырттан (жарым күндүк жумуш) окутуунун үлүшүн кескин кыскартуу менен жогорку окуу жайларында окутуунун сапатын жогорулатуу. Бул үчүн мугалимдердин айлык акысынын базалык ставкалары Бишкек шаарынын орточо айлык акысына чейин көтөрүлсүн. Бул аларды өзүн жана үй-бүлөсүн татыктуу турмуш-тиричилик менен камсыз кылуу үчүн толук эмес жумуш күнү менен иштөөдөн куткарып, лекцияларга кылдаттык менен даярданууга, профессионалдык деңгээлин жогорулатууга мүмкүндүк берет. Мындан тышкары, мелиорация, ирригация, сугат дыйканчылыгы, жерге жайгаштыруу, геодезия, агрономия ж.б.у.с., өтө зарыл болгон тармактар боюнча илимий даражаларды алуу үчүн илимий-изилдөө иштерин толук жүргүзүү.
- Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин чечими менен айыл чарба илим-изилдөө институттарынын кызматкерлеринин кызмат акысы илим-изилдөө институтунун бюджетинин корголгон статьясынын чектеринде 60—150 миң сом өлчөмүндө белгилен-ди. Айыл чарба министерствосунун заявкалары боюнча илим-изилдее институттары тарабынан илимий-изилдөө иштерин жүргүзүү белгиленсин.
