19 – декабрь, 2023-жыл, Бишкек-бүгүн БУУнун Өнүктүрүү программасы (БУУӨП) Тараптардын конференциясынын 28-сессиясына улуттук делегациянын катышуусунун жыйынтыктарын талкуулоо үчүн Кыргызстандагы бардык секторлордун жана деңгээлдердин өкүлдөрүн чогултту. Максаты ошондой эле климаттын өзгөрүшүнө каршы күрөштү күчөтүү үчүн тереңирээк талдоо жана сабак алуу болгон.
2015-жылдагы Париж келишиминин максаттарына жетишүү аракеттери глобалдык температуранын жогорулашын өнөр жайга чейинки деңгээлден 2,0 градустан "бир кыйла төмөн" чектөөгө багытталган жана температуранын жогорулашын 1,5 градуска чейин чектөө аракеттери Бириккен Араб Эмираттарынын Дубай шаарындагы 28 борборунда болгон. Глобалдык тилектештиктин белгиси катары 200гө жакын өлкөнүн, анын ичинде Кыргызстандын өкмөттөрүнүн, бизнесинин жана жарандык коомунун он миңдеген өкүлдөрү өзгөчө климаттык дискуссияларга катышты.
Учурдагы сүйлөшүүлөрдө катышуучу мамлекеттер 2025-жылга чейин климаттын өзгөрүшүнө каршы күрөшүү боюнча күчтүү пландарды иштеп чыгуу үчүн Париж Келишиминин алкагында өлкөлөрдүн прогрессин талдаган биринчи Глобалдык эсепке (GST) туш болушту.
COP28 2030-жылга чейин энергиянын кайра жаралуучу кубаттуулугун үч эсеге көбөйтүү жана энергиянын натыйжалуулугун эки эсеге көбөйтүү пландары боюнча макулдашууларга жетишилди. Адаптация жана каржылоо жаатында, айрыкча зыян жана жоготуулар фондун иштетүүдө жетишкендиктер болду. Климаттын таасирине көнүү үчүн реалдуу мүмкүнчүлүк жок болгон өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн аракеттерин каржылоо үчүн жаңы зыян жана жоготуулар фондуна 700 миллион доллардан ашык бөлүнгөн.
Негизги маселе COP көмүрдү жана башка казылып алынган отундарды колдонуудан "фазанын бузулушуна" же "фазанын төмөндөшүнө" (же башка вариантка) байланыштуу чечим болду. БУУнун климат боюнча конференциясынын тарыхында биринчи жолу COP28дун Дубайдагы катышуучулары "казылып алынган отундан өтүү" жол картасын колдошту.
Президент Садыр Жапаровдун СOP26 айткан климаттын өзгөрүшүнө каршы күрөшүү боюнча Кыргызстандын көз карашы дүйнө жүзүнө таанылып, кол чабуулар менен коштолду. Бул милдеттенме COP28 учурунда кайрадан баса белгиленди. Өлкө БУУӨПтүн колдоосу менен 2050-жылга чейин көмүртектин нейтралдуулугуна, ошондой эле ачык-айкындуулук менен камсыз кылынган ишке ашыруу боюнча чараларга басым жасоо менен планына даярданып жатканы маанилүү. Бул ыкма келечекте жаңы мүмкүнчүлүктөрдү ачууга жардам берет.
Жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министри Мелис Турганбаев: "COP28де кабыл алынган чечимдерди эске алуу менен стратегиялык программаларды жана долбоорлорду ишке ашыруу менен биздин милдеттенмелерибизди конкреттүү иш-аракеттерге которуу зарыл. Биздин басым экологиялык багыттагы ишканаларды өнүктүрүүгө, жашыл экономиканын принциптерин сектордук саясатка интеграциялоого жана ресурстарды аз сарптаган технологияларды киргизүүгө жана калдыктарды минималдаштырууга багытталышы керек."
БУУӨПтүн Кыргыз Республикасындагы Туруктуу өкүлү Александра Соловьева мындай деди: "Европа өнүктүрүү банкынын туруктуу иши Кыргызстан үчүн да маанилүү. Белгилей кетсек, өлкө 2050-жылга чейин БУУӨПтүн колдоосу менен көмүртектин бейтараптуулук Концепциясын, ошондой эле NDC ишке ашыруу планын иштеп чыккан. Биздин кийинки этап - аялуу секторлордо улуттук адаптациялоо планын жана сектордук пландарды түзүү, ошондой эле климаттык милдеттенмелерибизди көзөмөлдөө, отчеттуулук жана текшерүү үчүн ачыктык алкагын кеңейтүү. Кыргызстан башка тоолуу өлкөлөр менен бирге тоолор жана климат жөнүндө жаңы глобалдык диалогду баштоо демилгеси үчүн колдоо алгандыгын белгилей кетүү маанилүү. Акыркы глобалдык анализде (GST) глобалдык климаттык системада тоо экосистемаларынын уникалдуу ролу таанылган."
COP28 Президенти Дубайдагы болуп өткөн саммити үчүн төрт темаларды белгиленген:
- Энергетикалык трансформацияга өтүүнү тездетүү: кайра жаралуучу энергия жана азык-түлүк жана айыл чарба системалары менен алектенет.
- Климатты каржылоо маселесин чечүү: адаптациялоону каржылоодо "глобалдык түштүк" өлкөлөрүн биринчи орунга коюуга жана башка максаттар менен катар аялуу жамааттарга климаттык кырсыктардан айыгууга жардам берүүгө багытталган.
- Жаратылыш, адамдар, жашоо жана жашоо: азык-түлүк тутумдарына, жаратылышка багытталган чечимдерге жана аба ырайынын кескин өзгөрүшүнөн жана биологиялык ар түрдүүлүктүн жоголушунан коргоого багытталган.
- Климатты башкаруудагы инклюзивдүүлүк: жаштардын катышуусун жана ар кандай тармактар менен агенттиктердин ортосундагы байланышты жакшыртууну камтыйт.
Климаттын табигый байланышы жана "жаратылышты жана экосистемаларды коргоонун, сактоонун жана калыбына келтирүүнүн мааниси" СOP28. Жаратылышка негизделген чечимдердин ролун күчөтүп, ушул жолду улантуу үчүн биргелешкен билдирүү жарыяланды.
Кийинки эки жыл өтө маанилүү. COP29 өкмөттөр климаттын өзгөрүшүнө чакырыктын масштабын жана актуалдуулугун чагылдырган климатты каржылоонун жаңы максатын белгилеши керек. COP30 алар экономиканы, бардык парник газдарын камтыган жана температуранын чегине толугу менен шайкеш келген жаңы улуттук аныкталган салымдарды даярдашы керек 1,5°C.
Ошентип, бүгүнкү иш - чара тереңирээк талдоо, Дубайдагы саммиттин жыйынтыктарын талкуулоо жана COP28ден кийин бизди эмне күтүп турганын изилдөө үчүн ыңгайлуу учур. Иш-чара келечек пландарды биргелешип талкуулоо үчүн платформа түзүп, жаратылыш ресурстары, айлана-чөйрөнү коргоо жана техникалык көзөмөл министрлиги тарабынан БУУӨПтүн климат боюнча демилгесинин колдоосу менен уюштурулду.
